O projektu

Evropa se, kao zajedničko prirodno okruženje, suočava sa velikim ekološkim izazovima. Prostor bivše Jugoslavije, jedno od mijesta posebno izloženih zagađenosti, postaje ključna tačka pozitivne promjene kojoj projekat želi da doprinese. U saradnji sa partnerima iz Srbije, Slovenije i Hrvatske, uključivanjem šire stručne, umjetničke i aktivističke zajednice, želimo da istražimo pitanja zaštite životne sredine. Zagovaranjem održivog razvoja, kroz postavljanje participativnih bioart instalacija, Bio Awaking želi da razvije svijest o snazi koju umjetnost u procesima održivosti može imati.

Specifični ciljevi projekta uključuju razvoj mreže bioumjetnika širom Evrope, jačanje kapaciteta evropskih umjetnika u korišćenju biomaterijala, kreiranje bioart instalacija korišćenjem uzoraka iz životne sredine. Pored toga, specifičan fokus projekta biće na uključivanju donosilaca odluka u sve faze procesa, stvaranje publike bioarta, koja podržava očuvanje životne sredine, kao i njegovanje kulturne, umjetničke i obrazovne saradnje u suočavanju s ekološkim izazovima u Evropi i na Balkanu.

Aktivnosti

Glavne aktivnosti projekta su Bio Art Forum, dvije „uradi sam“ onlajn bioart radionice, dvije studijske posjete Sloveniji i Hrvatskoj, mobilni laboratorijski naučno-umjetnički program i dvije bioart izložbe na festivalima u Srbiji i Bosni i Hercegovini.

Bio Art Forum (16-18. maj 2024.) u Novom Sadu želi da podstakne dijalog o izazovima i perspektivama bioarta, razvijajući interdisciplinarnu saradnju, inovativnu primjenu biotehnologija kroz stručne razgovore, interaktivne radionice i diskusije tokom tri konferencijska dana.

Dvije „uradi sam“ onlajn bioart radionice (maj 2024. i januar 2025.) nude učesnicima praktično iskustvo u neinstitucionalnoj nauci, a vodi ih tim Univerzalnog istraživačkog instituta. Radionice imaju za cilj da inspirišu učesnike da naprave sopstvene kućne laboratorije, podstičući kulturu stvaranja znanja i razvijanja ekološki odgovornih vještina širom partnerskih zemalja.

Projekat Bio Awaking će organizovati studijske posjete (jun 2024. i mart 2025.) Institutu Kersnikova iz Ljubljane, Slovenija, i Univerzalnom istraživačkom institutu u Dubrovniku, Hrvatska, nudeći učesnicima impresivno iskustvo u bioumjetnosti i održivosti, fokusiranjem na procese u vezi sa analizom, kultivisanjem i upotrebom biomaterijala koji se koriste u produkciji umjetničkih projekata i instalacija. Učesnici će moći da se prijave na studijske posjete kroz otvoreni poziv, pri čemu će se prioritet davati kandidatima, odnosno kandidatkinjama koji se bave ekološkom održivošću i biomaterijalima.

Radionice Mobilne laboratorije (septembar 2024. i jun 2025.) pružiće priliku učesnicima da učestvuju u savremenoj umjetničkoj praksi koja uključuje biomaterijale i žive organizme. Predvođene iskusnim biotehnolozima i naučnicima, radionice će pružiti praktično iskustvo u radu sa biomedijima, omogućavajući uvid u laboratorijske protokole, kroz otkrivanje zanimljive i praktične strane nauke.

Izložbe na festivalima predstavljaju jednu od najvažnijih tački projekta Bio Awaking. Bioart umjetnička djela, nastala u okviru projekta, biće prikazana na festivalu Kaleidoskop u Novom Sadu, Srbija, u revitalizovanoj industrijskoj četvrti, tokom septembra 2024. godine, i na Pecka Outdoor Festivalu u Bosni i Hercegovini, u julu 2025. godine. Glavni fokus ove aktivnosti biće radionice na otvorenom na temu prirode, dopunjene različitim kulturnim događajima, kako bi se privukla široka publika. Prikazom značajnih bioloških umjetničkih dijela i pokazivanjem njihovog uticaja na životnu sredinu radiće se na dodatnom angažovanju publike i šire javnosti, s ciljem razvijanja svijesti o međusobnom uticaju koji umjetnost i životna sredina imaju jedna na drugu.

Inicijativa One Tree(s) (septembar 2025.)planirana kao posljednji korak projekta, simbolizuje ekološko buđenje, sadnjom kloniranih sjemena ugroženih vrsta sa Zapadnog Balkana, u svim zemljama uključenim u projekat. Ovaj čin postavlja temelj za buduće programe razmjene i zajednički angažman u očuvanju prirode i zaštiti životne sredine.

Razvijanje bioart prakse na Zapadnom Balkanu

Projekat Bio Awaking nastaje u globalnom pejzažu koji se brzo razvija i u kome tradicionalne predstave o napretku, pokrenute razvojem nauke i tehnologije, posustaju pred ekološkim krizama. Kako se klimatske promjene intenziviraju, a biodiverzitet smanjuje, postaje očigledno da je promjena paradigme neophodna – ona koja koristi interdisciplinarnu saradnju i kritičko razmišljanje kako bi se preosmislila uloga nauke i tehnologije u očuvanju budućnosti naše planete.

Na Zapadnom Balkanu je ovaj problem posebno evidentan. Tokom protekle dvije decenije region se suočava sa neskladom između povećanja nivoa zagađenja i potrebe za poboljšanim upravljanjem životnom sredinom. Uprkos tome što se može pohvaliti bogatim biodiverzitetom, Zapadni Balkan doživljava masovno uništavanje staništa, kontaminaciju podzemnih voda, eroziju tla i zagađenje vazduha, uslijed industrijskih aktivnosti i neadekvatnih praksi upravljanja otpadom. Loše ekološke prakse povećavaju potrebu za usaglašenim delovanjem da bi se ublažila ekološka degradacija i promovisao održivi razvoj.

Projekat Bio Awaking adresira ove izazove kroz dinamično spajanje umjetnosti, nauke i javnog angažovanja. Korišćenjem transformativnog potencijala bioarta, projekat teži da podstakne dijalog i akciju oko hitnih pitanja životne sredine, osnažujući zajednice da se zalažu za promjene. Crpeći inspiraciju iz inicijativa kao što su Evropski zeleni dogovor i Novi evropski Bauhaus, Bio Awaking nastoji da katalizuje kulturni pomak ka održivosti životne sredine, pozicionirajući umjetnost i humanističke nauke kao pokretače društvene transformacije.

Jedan od osnovnih ciljeva projekta je demokratizacija bioart praksi, čineći ih dostupnim lokalnim organizacijama i podstičući saradnju između umjetnika i naučnih istraživača. Bio Awaking nastoji da promoviše inovacije u kulturnim i kreativnim sektorima, kroz međunarodnu razmjenu i inicijative za izgradnju kapaciteta. Uspostavljanjem dugoročnih rezidencijalnih programa i zalaganjem za osnivanje bioart laboratorija u Srbiji i Bosni i Hercegovini, projekat teži i da stvori održiv ekosistem umjetničkih inovacija kroz zaštitu životne sredine.

Partneri

Udruženje građana Reaktor ujedinilo je kulturne menadžere i umjetnike koji se bave savremenim društvenim pitanjima koristeći se umjetničkim i eksperimentalnim praksama. Trenutni fokus Reaktora je na saradnji sa različitim umjetnicima, istraživanjem novih oblika umjetničkog izražavanja, posebno u biološkim i etičkim praksama. Tokom 2022. realizovali su projekat Biofabrika, podržan od strane Evropske prestonice kulture – Novi Sad 2022, koji je promovisao bioart kroz eksperimentisanje sa SKOBI biorazgradivim materijalom (simbiotskom kulturom bakterije i kvasca). Glavna namjena ovog materijala je da ponudi alternativno rješenje u cilju očuvanja životne sredine, da, na primjer, zamijeni plastiku, koja je najveći zagađivač planete, ali je otkriven i njegov veliki potencijal u zamjeni tekstila.

Institut Kersnikova je kulturno-obrazovna organizacija i produkcijska platforma za umjetnike i projekte koji se susreću na tromeđi umjetnosti, nauke i tehnologije. Uz razvoj i izlaganje umjetničkih dijela u Galeriji Kapelica, organizacija ima obiman program edukativnih aktivnosti, koje dijelom podržava kroz mrežu vlažnih i mehatroničkih laboratorija. Institut Kersnikova posjeduje višedecenijsko iskustvo rada sa umjetnicima na novim projektima koji uključuju žive sisteme, biotehnologije i nedavni fokus na vještačku inteligenciju, ali i nove načine peer2peer, „uradi sam“, otvorenog koda i praktičnog učenja u okviru obrazovnih aktivnosti. Platforma se proširila saradnjom sa stručnjacima, institutima i privrednim sektorom, koji su integrisani u kreativne procese Instituta.

Univerzalni istraživački institut (UR Institut), hrvatska nevladina think tank organizacija, pioniri interdisciplinarnih primjenjenih naučnih istraživanja i projekata, koji se zalažu za STEAM (nauka, tehnologija, inženjerstvo, umjetnost i matematika) u održivom razvoju. UR Institut posvećen je podsticanju društvenog i kulturnog napretka, sa posebnim fokusom na istraživanje, inovacije, STEAM obrazovanje, produkciju u kulturi i međusektorsku saradnju. Oblasti istraživanja obuhvataju biotehnologiju, ekološki inženjering, kibernetiku, eksperimentalnu elektroniku, bioelektroniku/biorobotiku i umjetnost u vezi sa naukom, naglašavajući participativno istraživanje i društveno korisne inovacije. UR Institut je šampion DIY (uradi sam) i DIWO (uradi u saradnji sa drugima) kulture, slobode znanja i naučnog istraživanja.

Centar za promociju nauke (CPN), javna ustanova iz Beograda, Srbija, osnovana je 2010. godine u cilju promocije i komunikacije nauke, tehnologije i inovacija. CPN sarađuje sa istraživačkim i obrazovnim institucijama na svim nivoima u Srbiji i svijetu. Blisko sarađuje sa resornim ministarstvima, medijima, privatnim sektorom i civilnim društvom. Cilj CPN-a je da utiče i prilagodi opšte istraživačke agende kako bi odražavali potrebe društva. Metodologije građanskih naučnih istraživanja i zajedničkog stvaralaštva, umjetnička i naučna saradnja i različiti obrazovni programi koji su u osnovi STEAM koncepta su instrumentalni i vodeći pristupi u radu CPN-a.

Greenways, neprofitno udruženje iz Bosne i Hercegovine, pokreće društvene, ekonomske i ekološke inovacije usmjerene na održivi razvoj. Vizija udruženja je osnaživanje zajednice u vođenju prosperitetnih života, vodeći računa o očuvanju postojećeg ekosistema. Greenways njeguje posvećenost zajednice i inicijative zasnovane na vrijednostima, oslanjajući se na raznovrsnu ekspertizu u agrobiznisu, razvoju politike, zagovaranju očuvanja životne sredine i prikupljanju sredstava. Sa velikim iskustvom u upravljanju međunarodnim projektima, uključujući EU IPA Cross-border i Erazmus+, teži uticajnim, dobro vođenim intervencijama koje stvaraju ekonomsku, ekološku i društvenu vrijednost.

Podrška

Program Evropske unije Kreativna Evropa podržava aktivnosti koje razvijaju kulturnu raznolikost i odgovaraju potrebama i izazovima kulturnog i kreativnog sektora. Glavni ciljevi programa su da štiti konkurentnost i ekonomski potencijal kulturnog i kreativnog sektora, posebno audio-vizuelnog sektora. Novi pristup programa će doprinijeti oporavku ovih sektora, podržavajući njihove napore da postanu inkluzivniji, digitalniji i održiviji u okruženju.

Projekat je sufinansiran od strane programa Evropske unije Kreativna Evropa u okviru ugovora o grantu br. 10112849. Izneti stavovi i mišljenja donijeti su od strane autora i ne odražavaju nužno stavove Evropske unije ili Evropske izvršne agencije za obrazovanje i kulturu (EACEA). Ni Evropska unija ni organ koji dodeljuje sredstva ne mogu se smatrati odgovornim za njih.

About project

Europe, as a shared natural environment, is facing significant environmental challenges. The territory of the former Yugoslavia, being one of the areas particularly exposed to pollution, becomes a focal point for positive change to which the project aims to contribute. In collaboration with partners from Serbia, Bosnia and Herzegovina, Slovenia, and Croatia the project seeks to explore environmental protection issues by engaging a broader professional, artistic, and activist community. Advocating for sustainable development through participatory bio art installations, Bio Awaking aims to raise awareness of the role art can play in sustainability processes.

The specific objectives of the project include developing a network of bio artists across Europe, strengthening the capacities of European artists in utilizing biomaterials, and creating bio art installations using environmental samples. Additionally, the project will focus on involving decision-makers in all phases of the process, fostering an audience for bio art that supports environmental conservation, and nurturing cultural, artistic, and educational collaboration in addressing environmental challenges in Europe and the Balkans.

Activities

The main activities of the project include the Bio Art Forum, two “do-it-yourself” online bio-art workshops, two study visits to Slovenia and Croatia, a mobile laboratory scientific-artistic program, and two bio-art exhibitions at festivals in Serbia and Bosnia and Herzegovina.

The Bio Art Forum (May 16-18, 2024) in Novi Sad aims to stimulate dialogue on the challenges and perspectives of bio-art, fostering interdisciplinary collaboration and innovative application of biotechnologies through expert discussions, interactive workshops, and discussions during three conference days.

Two “do-it-yourself” online bio-art workshops (May 2024 and January 2025) offer participants practical experience in non-institutional science led by the Universal Research Institute team. The workshops aim to inspire participants to create their home laboratories, promoting a culture of knowledge creation and developing environmentally responsible skills across partner countries.

The Bio Awaking project will organize study visits (June 2024 and March 2025) to the Kersnikova Institute in Ljubljana, Slovenia, and the Universal Research Institute in Dubrovnik, Croatia, offering participants an impressive experience in bio-art and sustainability, focusing on processes related to the analysis, cultivation, and use of biomaterials used in artistic projects and installations. Participants can apply for study visits through an open call, with priority given to candidates engaged in ecological sustainability and biomaterials.

The Mobile Laboratory (September 2024 and June 2025) workshops will provide participants with the opportunity to engage in contemporary artistic practices involving biomaterials and living organisms. Led by experienced biotechnologists and scientists, the workshops will provide practical experience in working with biomedias, offering insight into laboratory protocols, while uncovering the interesting and practical side of science.

Exhibitions at festivals represent one of the key points of the Bio Awaking project. Bio-art pieces, created within the framework of the project, will be showcased at the Kaleidoscope Festival in Novi Sad, Serbia, in the revitalized industrial quarter during September 2024, and at the Pecka Outdoor Festival in Bosnia and Herzegovina in July 2025. The main focus of this activity will be outdoor workshops on nature, complemented by various cultural events, to attract a wider audience. By presenting significant biological artworks and demonstrating their impact on the environment, additional engagement of the audience and the broader public will be pursued, aiming to raise awareness of the mutual influence that art and the environment have on each other.

The “One Tree(s)” initiative (September 2025), planned as the final step of the project, symbolizes ecological awakening by planting cloned seeds of endangered species from the Western Balkans in all countries involved in the project. This act lays the groundwork for future exchange programs and joint engagement in nature conservation and environmental protection.

Developing Bio Art Practice in the Western Balkans

The Bio Awaking project emerges in a rapidly evolving global landscape where traditional notions of progress, driven by the development of science and technology, falter in the face of ecological crises. As climate change intensifies and biodiversity diminishes, it becomes evident that a paradigm shift is necessary – one that utilizes interdisciplinary collaboration and critical thinking to reconsider the role of science and technology in safeguarding the future of our planet.

In the Western Balkans, this problem is particularly apparent. Over the past two decades, the region has grappled with a disparity between increasing pollution levels and the need for improved environmental management. Despite boasting rich biodiversity, the Western Balkans experience widespread habitat destruction, groundwater contamination, soil erosion, and air pollution due to industrial activities and inadequate waste management practices. Poor environmental practices underscore the need for concerted action to mitigate ecological degradation and promote sustainable development.

The Bio Awaking project addresses these challenges through the dynamic fusion of art, science, and public engagement. Harnessing the transformative potential of bio-art, the project aims to stimulate dialogue and action around urgent environmental issues, empowering communities to advocate for change. Drawing inspiration from initiatives such as the European Green Deal and the New European Bauhaus, Bio Awaking seeks to catalyze a cultural shift towards environmental sustainability, positioning art and the humanities as drivers of social transformation.

One of the project’s primary objectives is the democratization of bio-art practices, making them accessible to local organizations and fostering collaboration between artists and scientific researchers. Bio Awaking seeks to promote innovation in cultural and creative sectors through international exchange and capacity-building initiatives. By establishing long-term residency programs and advocating for the establishment of bio art laboratories in Serbia and Bosnia and Herzegovina, the project also aims to create a sustainable ecosystem of artistic innovation through environmental protection.

Partners

The Citizens’ Association “Reactor” unites cultural managers and artists engaging with contemporary social issues using artistic and experimental practices. The current focus of “Reactor” is on collaborating with various artists exploring new forms of artistic expression, especially in biological and ethical practices. In 2022, they realized the Biofabrika project, supported by the European Capital of Culture – Novi Sad 2022, which promoted bio-art through experimenting with SCOBY biodegradable material (a symbiotic culture of bacteria and yeast). The main purpose of this material is to offer alternative solutions for environmental preservation, such as replacing plastic as the planet’s biggest pollutant, but its significant potential in textile replacement has also been discovered.

The Kersnikova Institute is a cultural and educational organization and a production platform for artists and projects intersecting at the nexus of art, science, and technology. Alongside developing and exhibiting artworks in the Kapelica Gallery, the organization has an extensive program of educational activities, partly supported by a network of wet and mechatronic laboratories. With decades of experience collaborating with artists on new projects involving living systems, biotechnologies, and a recent focus on artificial intelligence, as well as new peer-to-peer, do-it-yourself, open-source, and hands-on learning approaches within educational activities, the platform has expanded through collaboration with experts, institutions, and the business sector, all integrated into the Institute’s creative processes.

The Universal Research Institute (UR Institute), a Croatian non-governmental think tank organization, pioneers interdisciplinary applied scientific research and projects, advocating for STEAM (Science, Technology, Engineering, Arts, and Mathematics) in sustainable development. UR Institute is dedicated to fostering social and cultural progress, with a special focus on research, innovation, STEAM education, cultural production, and cross-sectoral cooperation. Research areas encompass biotechnology, environmental engineering, cybernetics, experimental electronics, bioelectronics/biorobotics, and art-science connections, emphasizing participatory research and socially beneficial innovations. UR Institute champions DIY and DIWO culture, knowledge freedom, and scientific inquiry.

The Center for the Promotion of Science (CPN), a public institution from Belgrade, Serbia, was established in 2010 to promote and communicate science, technology, and innovation. CPN collaborates with research and educational institutions at all levels in Serbia and worldwide. It closely cooperates with relevant ministries, media, the private sector, and civil society. CPN’s goal is to influence and adapt the general research agenda to reflect society’s needs. Methodologies of citizen science research and co-creation, artistic and scientific collaboration, and various educational programs rooted in the STEAM concept are instrumental and leading approaches in CPN’s work.

Greenways, a nonprofit association from Bosnia and Herzegovina, initiates social, economic, and ecological innovations aimed at sustainable development. The association’s vision is to empower the community to lead prosperous lives while preserving the existing ecosystem. Greenways nurtures community dedication and value-based initiatives, drawing on diverse expertise in agribusiness, policy development, environmental advocacy, and fundraising. With extensive experience in managing international projects, including EU IPA Cross-border and Erasmus+, we strive for impactful, well-managed interventions that create economic, ecological, and social value.

Support

The Creative Europe program of the European Union supports activities that promote cultural diversity and respond to the needs and challenges of the cultural and creative sectors. The main objectives of the program are to safeguard the competitiveness and economic potential of the cultural and creative sectors, particularly the audiovisual sector. The program’s new approach will contribute to the recovery of these sectors by supporting their efforts to become more inclusive, digitalized, and sustainable in their environment.

The project is co-funded by the Creative Europe program of the European Union under grant agreement No. 10112849. The views and opinions expressed are solely those of the authors and do not necessarily reflect the views of the European Union or the Education, Audiovisual and Culture Executive Agency (EACEA). Neither the European Union nor the funding body can be held responsible for them.